▪ رشد روانی-اجتماعی چیست؟

نظریه رشد روانی-اجتماعی اریکسون یکی از معروف ترین نظریه های شخصیت در روان شناسی است. اریکسون نیز همانند فروید اعتقاد داشت که شخصیت هر فرد، طی مراحلی رشد می یابد. نظریه اریکسون برخلاف نظریه مراحل روانی-جنسی فروید، به تشریح تاثیر تجربه اجتماعی در تمام طول عمر می پردازد.

یکی از عناصر اصلی در نظریه مراحل روانی-اجتماعی اریکسون، رشد هوّیت خود ego identity) ) است. هویت خود ، حس آگاهانه خود است که ما از طریق تعاملات اجتماعی رشد می دهیم. به گفته اریکسون، هویت خود ما با هر تجربه و اطلاعات جدیدی که در تعاملات روزانه خود با دیگران به دست می آوریم، دایماً تغییر می کند. اریکسون همچنین عقیده داشت که علاوه بر هویت خود ، یک حس صلاحیت نیز انگیزه رفتار و اعمال ما را تشکیل می دهد.

هر مرحله در نظریه اریکسون به صلاحیت یافتن و شایسته شدن در یک محدوده از زندگی مربوط است. اگر یک مرحله به خوبی پشت سر گذاشته شود، شخص احساس تسلّط خواهد کرد. و اگر یک مرحله به طور ضعیفی مدیریت شود، حس بی کفایتی در شخص پدید خواهد آمد.

اریکسون عقیده داشت که افراد در هر مرحله، با یک تضاد روبرو می شوند که نقطه عطفی در پروسه رشد خواهد بود. به عقیده اریکسون، این تضادها بر به وجود آوردن یک کیفیت روانی یا ناکامی در به وجود آوردن آن کیفیت متمرکزند. در خلال این دوره، هم زمینه برای رشد شخصی بسیار فراهم است و هم از سوی دیگر، برای شکست و ناکامی.

● مرحله 1 رشد روانی- اجتماعی:

▪ اعتماد در برابر بی اعتمادی

نخستین مرحله نظریه رشد روانی-اجتماعی اریکسون بین تولّد تا یک سالگی پدید می آید و بنیادی ترین مرحله در زندگی است.

به دلیل آن که نوزاد به طور کامل وابسته است، رشد اعتماد در او به کیفیت و قابلیت اطمینان کسی که از او پرستاری می کند بستگی دارد.

اگر اعتماد به نحو موفقیت آمیزی در کودک رشد یابد، او در دنیا احساس امنیت خواهد کرد. اگر پرستار ناسازگار، پس زننده یا از نظر عاطفی غیرقابل دسترس باشد، به رشد حس بی اعتمادی در کودک کمک می کند. عدم توفیق در رشد اعتماد، به ترس و باور این که دنیا ناسازگار و غیرقابل پیش بینی است منجر می گردد.

● مرحله 2 رشد روانی-اجتماعی:

▪ خودگردانی و اتکاء به نفس در برابر شرم و شک

دومن مرحله نظریه رشد روانی-اجتماعی اریکسون در دوران اولیه کودکی صورت می گیرد و بر شکل گیری و رشد حس عمیق تری از کنترل شخصی در کودکان تمرکز دارد.

اریکسون همانند فروید عقیده داشت که آموزش آداب دستشویی رفتن، بخش حیاتی و ضروری این فرایند است. امّا استدلال اریکسون کاملاً با فروید متفاوت بود. اریکسون عقیده داشت که یادگیری کنترل کارکرد بدن به پیدایش حس کنترل و استقلال می انجامد.

رویدادهای مهم دیگر در این مرحله شامل به دست آوردن کنترل بیشتر بر انتخاب غذا، اسباب بازی و لباس است.

کودکانی که این مرحله را با موفقیت پشت سربگذارند، احساس امنیت و اطمینان می کنند. در غیر این صورت، حس بی کفایتی و شک به خود در آن ها باقی می ماند.

● مرحله 3 رشد روانی-اجتماعی:

▪ ابتکار در برابر گناه

در خلال سال های قبل از مدرسه، کودکان شروع به قدرت نمایی و اعمال کنترل بر دنیای خود از طریق برخی بازی ها و سایر تعاملات اجتماعی می کنند.

کودکانی که این مرحله را با موفقیت بگذرانند، حس توانایی شخصی و قابلیت رهبری دیگران را پیدا می کنند. و آن هایی که در به دست آوردن این مهارت ها ناکام می مانند، حس گناه، شک به خود و کمبود ابتکار در آن ها باقی می ماند.

● مرحله 4 رشد روانی-اجتماعی:

▪ کوشایی در برابر حقارت

این مرحله، سال های اول مدرسه، تقریباً از 5 سالگی تا 11 سالگی را در برمی گیرد.

کودکان از طریق تعاملات اجتماعی شروع به رشد حس غرور نسبت به دستاوردها و توانایی های خود می کنند.

کودکانی که توسط والدین یا معلمان تشویق و هدایت می شوند، حس کفایت، صلاحیت و اعتقاد به توانایی های خود در آن ها به وجود می آید.

آن هایی که از سوی والدین، معلمان یا هم سن و سال های خود به قدر کافی مورد تشویق قرار نمی گیرند به توانایی خود برای موفقیت، شک خواهند کرد.